इयत्ता 8 वी, 3. बल व दाब.1
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
विज्ञान विषयाचा दररोज थोडा थोडा अभ्यास करण्यासाठी खालील "माहिती विज्ञानाची" या What's App समूहात सामील व्हावे🙏
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
🪠 बल म्हणजे काय?
स्थिर वस्तूला गतिमान करण्यासाठी, गतिमान वस्तूला स्थिर करण्यासाठी, वस्तूच्या वेगात व वस्तूच्या चालीत बदल करण्यासाठी तसेच वस्तूचे आकारमान व आकार यात योग्य बदल करण्यासाठी ज्या भौतिक राशीचे आवश्यकता असते त्यास बल असे म्हणतात.
किंवा
स्थिर वस्तूला गतिमान करण्यासाठी किंवा सरळ रेषेतील वस्तूची गती बदलण्यासाठी आवश्यक असलेल्या भौतिक राशीला बल असे म्हणतात.
####&&&####
👏 संपर्क बल:-
वस्तूंच्या एकमेकांशी आलेल्या थेट संपर्कामुळे किंवा आणखी एका वस्तूमार्फत आलेल्या संपर्कामुळे जे बल पयुक्त होते त्या संपर्क बल असे म्हणतात.
असंपर्क बल:-
दोन वस्तूंमध्ये संपर्क नसला तरीही त्या दोन वस्तूंमध्ये जे बल प्रयुक्त होताना दिसते अशा बलास असंपर्क बल म्हणतात.
उदा.
1. झाडावरून खाली पडणारे फळ.(गुरुत्वीय बल)
2. लोहचुंबकाकडे टाचण्या आकर्षिले जाणे.(चुंबकीय बल)
3. प्रभारीत काव्याकडे कागदाचे तुकडे आकर्षिले जाणे.(स्थितिक विद्युत बल)
@@@---@@@
🎉. संतुलित बल:-
जेव्हा एखाद्या वस्तूवर क्रिया करणाऱ्या दोन शक्तींचे परिमाण समान असतात परंतु दिशेने विरुद्ध असतात, तेव्हा बलांना संतुलित बल म्हणतात.
,,,,,_____,,,,,
💤 असंतुलित बल:-
जेव्हा वस्तूवर कार्य करणाऱ्या दोन किंवा अधिक शक्ती समान नसतात, परिणामी निव्वळ बल निर्माण होते ज्यामुळे वस्तूच्या हालचालीत बदल होतो त्यास असंतुलित बल म्हणतात.
++++----++++
🪨 जडत्व:-
वस्‍तू गतीच्‍या ज्या स्थितीत आहे त्याच स्थितीत राहण्‍याच्‍या प्रवृत्‍तीला त्‍याचे जडत्व असे म्हणतात.
-----+++----
🏋️ जडत्वाचे तीन प्रकार.
1. विराम अवस्थेतील जडत्व:-
वस्तूच्या ज्या स्वाभाविक गुणधर्मामुळे ती आपल्या विराम अवस्थेत बदल करू शकत नाही, त्यास विराम अवस्थेचे जडत्व म्हणतात. उदा. बस अचानक थांबल्यास प्रवासी पुढच्या दिशेने फेकले जातात.
2. गतीचे जडत्व:- वस्तूच्या ज्या स्वाभाविक गुणधर्मामुळे गतिमान अवस्थेत बदल होऊ शकत नाही, त्यास गतीचे जडत्व म्हणतात.
उदा. फिरणारा विजेचा पंखा बंद
केल्यानंतरही काही वेळ फिरत राहतो.
3. दिशेचे जडत्व:- वस्तूच्या ज्या स्वाभाविक गुणधर्मामुळे ती आपल्या गतीची दिशा
बदलू शकत नाही, यास दिशेचे जडत्व म्हणतात.
उदा. वाहन सरळ रेषेत गतिमान असताना अचानक उजवीकडे वळण घेतल्यास प्रवासी विरुद्ध दिशेला म्हणजे डावीकडे फेकले जातात.
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
🎷 दाब:-
एकक क्षेत्रफळावर लंब दिशेत प्रयुक्त असणाऱ्या बलास दाब (Pressure) असे म्हणतात.
P (पास्कल) = F(न्यूटन) / A(मीटर^ 2)
दाब = बल / एकक क्षेत्रफळावर कार्य करणारे बल.
* बलाचे SI पद्‍धतीत एकक न्यूटन Newton (N) आहे.
* क्षेत्रफळाचे SI पद्‍धतीत एकक m^2 किंवा चौरस मीटर आहे.
* दाबाचे एकक- N/m^2 यालाच पास्कल (Pa) असे म्हणतात.
* हवामानशास्‍त्रात दाबाचे एकक bar हे आहे.
1 bar = 10^ 5 Pa
* दाब ही अदिश राशी आहे.
* क्षेत्रफळ वाढले की त्याच बलाला दाब कमी होतो आणि क्षेत्रफळ कमी झाले की त्याच बलाला दाब वाढतो.
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
🍶 द्रवाचा दाब व पातळी
सर्वांत वरच्‍या छिद्रातून पाण्‍याची धार
बाटलीच्‍या जवळ पडते, तर सर्वांत खालच्‍या उंचीवरील छिद्रातून धारा सर्वांत दूर पडते, कारण द्रवाच्‍या खोलीप्रमाणे दाब वाढत जातो. एकाच पातळीतील दोन छिद्रांमधून धारा बाटलीपासून समान अंतरावर पडतात. कारण एकाच पातळीत द्रवाचा दाब एकच(सारखा) असतो.
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
* द्रायू:- सर्व द्रव आणि वायू यांना द्रायू (fluid) अशी संज्ञा आहे.
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
🔘 वातावरणीय दाब (Atmospheric Pressure):-
- पृथ्वी भोवतालच्या हवेमुळे निर्माण झालेल्‍या दाबाला वातावरणीय दाब असे संबोधले जाते.
- पृथ्‍वीवर सर्व बाजूंनी हवेचे आवरण आहे. ह्या आवरणालाच वातावरण असे म्हणतात.
- पृथ्‍वीच्‍या पृष्‍ठभागापासून सुमारे 16 km उंचीपर्यंत वातावरण आहे.
- सुमारे 400 km पर्यंत वातावरण अतिशय विरल स्वरूपात असते.
- समुद्रसपाटीला असणाऱ्या हवेच्‍या दाबाला 1 Atmosphere म्हणतात.
- जसजसे समुद्रसपाटीपासून वर जाऊ तसतसा हवेचा दाब कमी कमी होतो.
- 1 Atmosphere = 101x10^ 3 Pa = 1 bar =10^3 mbar
- 1 mbar » 10^2 Pa (hectopascal )
- वातावरणीय दाब mbar किंवा hectopascal (hPa) या एककामध्‍ये मोजतात.
*****-----*****
🏹 प्लावक बल:-
पाण्यात किंवा अन्य द्रवात किंवा वायूत असलेल्या वस्तूवर वरच्‍या दिशेने प्रयुक्त बलाला प्लावक बल (f b) असे म्हणतात.
""""----""""
💊प्लावक बल कोणत्या गोष्टींवर अवलंबून असते?
1. वस्तूचे आकारमान – द्रवात बुडणाऱ्या वस्तूचे आकारमान जास्‍त असल्‍यास प्लावक बल जास्‍त असते.
2.द्रवाची घनता – जितकी जास्‍त घनता तितके प्लावक बल जास्‍त असते.
▬▬▬۩۞۩▬▬▬
ज्याप्रमाणे वह्या पुस्तकांना लावलेले कव्हर हे वह्या व पुस्तकांचे संरक्षण करते, त्याच पद्धतीने स्वतःला लावलेले योग्य संस्काराचे कव्हर वाईट गोष्टी पासून आपल्याला दूर करते.
✍️ श्री....
आपला दिवस आनंदात जावो 🎷
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा