इयत्ता 8 वी, विज्ञान, 5. अणुचे अंतरंग 2

▬▬▬۩۞۩▬▬▬

विज्ञान विषयाचा दररोज थोडा थोडा अभ्यास करण्यासाठी खालील "माहिती विज्ञानाची" या What's App समूहात सामील व्हावे.🙏 WhatsApp Group Join Now

▬▬▬۩۞۩▬▬▬

⚛️ अणूची संरचना

केंद्रक व केंद्रकाबाहेरील भाग यांचा मिळून अणू

बनतो.

अणू मध्ये प्रोटॉन, न्यूट्रॉन व इलेक्ट्रॉन या तीन प्रकारच्या अवअणुकणांचा समावेश असतो.

0️⃣ केंद्रक

अणूचे केंद्रक धनप्रभारित असते.

अणूचे जवळजवळ सर्व वस्तुमान केंद्रकात एकवटलेले असते.

केंद्रकामध्ये प्राेटॉन व न्यूट्रॉन हे दोन प्रकारचे अवअणुकण असतात. एकत्रितपणे त्यांना न्युक्लिऑन म्हणतात.

-*-*-*-*-*-*-

🅿️ प्रोटॉन (p)

प्रोटॉन हा अणुकेंद्रकात असणारा धनप्रभारित अवअणुकण असून केंद्रकावरील धनप्रभार हा त्याच्यातील प्रोटॉनांमुळे असतो.
प्रोटॉनचा निर्देश ‘p’ ह्या संज्ञेने करतात.
प्रत्येक प्रोटॉनवरील धनप्रभार +1e एवढा असतो. (1e = 1.6 × 10-¹⁹ कूलॉम) त्यामुळे केंद्रकावरील एकूण धनप्रभार ‘e’ ह्या एककामध्ये व्यक्त केल्यास त्याचे परिमाण केंद्रकातील प्रोटॉन संख्येएवढे असते.
अणूच्या केंद्रकातील प्रोटॉनसंख्या म्हणजे त्या मूलद्रव्याचा अणूअंक असून तो ‘Z’ ह्या संज्ञेने दर्शवतात.
एका प्रोटॉनचे वस्तुमान सुमारे 1u (unified mass) इतके असते (1 डाल्टन म्हणजे 1 u =1.66 × 10 -²⁷ kg)
हायड्रोजनच्या एका अणूचे वजनसुध्दा सुमारे 1 u इतके आहे.

📝 न्यूट्रॉन (n)

न्यूट्रॉन हा विद्युतप्रभारदृष्ट्या उदासीन असलेला अवअणुकण असून त्याचा निर्देश ‘n’ ह्या संज्ञेने करतात.
केंद्रकातील न्यूट्रॉन संख्येसाठी ‘n’ ही संज्ञा वापरतात.
1 u इतके अणुवस्तुमान असलेल्या हायड्रोजनचा अपवाद वगळता सर्व मूलद्रव्यांच्या अणुकेंद्रकांमध्ये न्यूट्रॉन असतात.
एका न्यूट्रॉनचे वस्तुमान सुमारे 1 u इतके आहे, म्हणजेच जवळजवळ प्रोटॉनच्या वस्तुमानाइतकेच आहे.

🦅 इलेक्ट्रॉन (e-)

इलेक्ट्रॉन हा ऋणप्रभारित अवअणुकण असून त्याचा निर्देश ‘e-’ ह्या संज्ञेने करतात.
प्रत्येक इलेक्ट्रॉनवर एक एकक ॠणप्रभार (-1e) असतो.
इलेक्ट्रॉनचे वस्तुमान हायड्रोजन अणूच्या वस्तूमानापेक्षा 1800 पटीने कमी आहे. त्यामुळे इलेक्ट्रॉनचे वस्तुमान नगण्य मानता येते.
अणूच्या केंद्रकाबाहेरील भागातील इलेक्ट्रॉन हे केंद्रकाभोवती असलेल्या वेगवेगळ्या कक्षांमध्ये परिभ्रमण करतात. भ्रमणकक्षेचे स्वरूप त्रिमित असल्याने ‘कक्षा’ ह्या पदाऐवजी ‘कवच’ (shell) हे पद वापरतात.
इलेक्ट्रॉनची ऊर्जा तो ज्या कवचात असतो त्यावरून ठरते.
अणुकेंद्रकाबाहेरील इलेक्ट्रॉनांची संख्या केंद्रकामधील प्रोटॉनसंख्येइतकीच (Z) असते. त्यामुळे विद्युतप्रभारांचे संतुलन होऊन अणू विद्युतदृष्ट्या उदासीन असतो.

✓®✓®✓®✓®✓®✓

* अणूत किती प्रकारचे अवअणुकण आढळतात ?

उत्तर:- अणुत प्रोटॉन, न्यूट्रॉन व इलेक्ट्रॉन हे अवअणुकण आढळतात.

* कोणते अवअणुकण प्रभारयुक्त आहेत ?

उत्तर:- प्रोटॉन व इलेक्ट्रॉन हे अवअणुकण प्रभारयुक्त आहेत.

* केंद्रकांत कोणते अवअणुकण आहेत ?

उत्तर:- केंद्रकांत प्रोटॉन व न्यूट्रॉन हे अवअणुकण आहेत.

* केंद्रकाभोवती परिभ्रमण करणारे इलेक्ट्रॉन कोठे असतात ?

उत्तर:- केंद्रकाभोवती परिभ्रमण करणारे इलेक्ट्रॉन कवचात (shell) असतात.

=®=®=®=®=®=

* इलेक्ट्रॉनचे वस्तुमान नगण्य असल्याने अणूचे वस्तुमान प्रामुख्याने त्याच्या केंद्रकातील प्रोटॉन व न्यूट्रॉन यांच्यामुळे असते.

-----**------

* अणुवस्तुमानांक:-

अणूमधील प्रोटॉन व न्यूट्रॉन यांची एकत्रित संख्या म्हणजे त्या मूलद्रव्याचा अणुवस्तुमानांक होय.

अणुवस्तुमानांक ‘A’ ह्या संज्ञेने दर्शवितात.

अणुसंज्ञा, अणुअंक व अणुवस्तुमानांक हे एकत्रितपणे चिन्हांकित संकेतरूपात दर्शविण्याची पद्धत पुढे दिली आहे.

Zसंज्ञा

उदा.

6C ह्या चिन्हांकित संकेताचा अर्थ

कार्बनचा अणुअंक म्हणजेच प्रोटॉनसंख्या 6 व कार्बनचा अणुवस्तुमानांक 12 आहे. यावरून हे सुद्धा समजते की कार्बनच्या केंद्रकात (12-6) म्हणजे 6 न्यूट्रॉन आहेत.

=^=^=^=^=^=

* ऑक्सीजनची संज्ञा ‘O’ असून त्याच्या केंद्रकात 8 प्रोटॉन व 8 न्यूट्रॉन असतात. यावरून ऑक्सीजनचा अणुअंक (Z) व अणुवस्तुमानांक (A) ठरवा, तसेच त्यांची चिन्हांकित संकेताने मांडणी करा.

उत्तर:-

ऑक्सीजनचा अणुअंक (Z) = 8

अणुवस्तुमानांक (A) = p + n

= 8 +8

= 16

ऑक्सीजनची चिन्हांकित संकेताने मांडणी

Z संज्ञा 16

8 C

*-*-*-*-*-*-*

* कार्बनचा अणुअंक 6 आहे. कार्बनच्या अणूत किती इलेक्ट्रॉन असतील?

उत्तर:- कार्बनचा अणुअंक 6 आहे म्हणून कार्बनच्या अणूत 6 इलेक्ट्रॉन असतील.

कारण p = e.

-:-:-:-:-:-:-:-:-:-:-

* सोडिअमच्या अणूत 11 इलेक्ट्रॉन आहेत. सोडिअमचा अणुअंक किती ?

उत्तर:- सोडिअमच्या अणूत 11 इलेक्ट्रॉन आहेत म्हणून सोडिअमचा अणुअंक 11 आहे कारण p = e.

+-+-+-+-+-+-+

* मॅग्नेशिअमचा अणुअंक व अणुवस्तुमानांक अनुक्रमे 12 व 24 आहे. चिन्हांकित संकेतामध्ये तुम्ही ते कसे दर्शवाल ?

उत्तर

12Mg

@-@--@-@-@-@

* कॅल्शिअमचा अणुअंक व अणुवस्तुमानांक अनुक्रमे 20 व 40 आहे. यावरून कॅल्शिअमच्या केंद्रकात किती न्यूट्रॉन असतील ते काढा.

उत्तर:-

अणुअंक = Z = 20

अणुवस्तुमानांक = A = 40

n = A - Z

= 40 - 20

= 20

•©•©•©•©•©•©•

इलेक्ट्रॉन वितरण:-

बोरच्या अणुप्रारूपानुसार इलेक्ट्रॉन स्थायी कवचांमध्ये परिभ्रमण करतात. या कवचांना विशिष्ट ऊर्जा असते.
अणुकेंद्रकाच्या सर्वात जवळ असलेल्या कवचाला पहिले कवच, त्यानंतरच्या कवचाला दुसरे कवच म्हणतात.
कवचांच्या क्रमांकासाठी ‘n’ ही संज्ञा वापरतात. n = 1,2, 3, 4, ... या क्रमांकानुसार कवचांना K, L, M, N,.... ह्या संज्ञांनी संबोधण्यात येते.
प्रत्येक कवचात जास्तीत जास्त ‘2n^ 2’ या सूत्राने मिळालेल्या संख्येइतके इलेक्ट्रॉन असू शकतात.
‘n’ चे मूल्य वाढते तशी त्या कवचातील इलेक्ट्रॉनची ऊर्जा वाढते.

▬▬▬۩۞۩▬▬▬

😊 सुमधुर स्नेह वंदन।🙏

गाड़ी में अगर ब्रेक नहीं तो

दूर्घटना निश्चित है|

जीवन में संस्कार और

मर्यादा नहीं है तो

मनुष्य का पतन निश्चित है।

आपका🫵 हर दिन

मंगलमय और सुखमय हो।🎷

तयारी पेपरची 📝...🎷

तयारी पेपरची 📝 चांगले गुण मिळवण्यासाठी...🎷 What's App Group Join Now चांगले गुण मिळवण्यासाठी सुरुवात ही लहानपणापासूनच झाली पाहिजे. अभ्यास हा दररोज करण्यासाठीचा असतो . शिक्षण हे सातत्यपूर्ण असते. प्रत्येक मुलाला वाटत असते की आपणास बोर्ड परीक्षेत छान गुण मिळावेत. बरेच जण त्यासाठी चांगले प्रयत्नही करतात. जो धडा वर्गात शिकवला जाणार आहे तो आपण जर घरून वाचून गेलोत तर....🛼 दररोजचा अभ्यास दररोज केला तर....🏹 संपूर्ण धडा व्यवस्थित वाचन करून पुस्तकावर योग्य ठिकाणी चिन्ह संकेत केले तर....🥊 गाईडचा वापर तो धडा व्यवस्थित, सखोल समजून घेण्यासाठी म्हणून केला तर...🏒 नुसते तोंडी वाचन करण्याऐवजी लिहून अभ्यास केला तर...✍️ जे आपणास समजले नाही ते इतरांना विचारले तर....🎷 स्वतःचे नोट्स स्वतः काढले तर....🏏 दररोज मनाला व शरीराला योग्य आराम मिळावा म्हणून एखादा योग्य छंद अर्धा तास जोपासला तर....🏸 वरील कृतींची अंमलबजावणी केली तर...⚽ सांगा आपण यशाच्या 🎯 जवळ जाणार की नाही? प्रथमतः यासाठी डिसेंबर एन्ड पर्यंत त्यांचा संपूर्ण अभ्यासक्रम हा अभ्यासून झ...

अधिक वाचा

हा ब्लॉग शोधा